Śmierć bliskiej osoby przynosi nie tylko smutek, ale i konieczność uregulowania wielu spraw, w tym finansowych. Wśród nich mogą być niespłacone zobowiązania, np. kredyt gotówkowy czy hipoteczny. Warto wiedzieć, co trzeba zrobić w przypadku odziedziczenia długów, czy zawsze trzeba je spłacać?
Myśląc o sytuacji, gdy zmarły pozostawił niespłacone zobowiązania, trzeba rozważyć różne scenariusze. Najbardziej klarowny z nich to ten, w którym kredyt został zaciągnięty wspólnie z innymi osobami. Wszystkie one odpowiadają za jego spłatę solidarnie, więc po śmierci jednego ze współkredytobiorców niewiele się zmienia: żyjący kredytobiorcy mają obowiązek dalszego spłacania zobowiązania. W takiej sytuacji nie mają zastosowania przepisy mówiące o możliwości odrzucenia spadku przez osoby uprawnione do dziedziczenia.
Sytuacja poręczyciela
Nieco bardziej skomplikowana jest sytuacja, gdy kredyt został udzielony jednej osobie, a formą zabezpieczenia jego spłaty było ustanowienie poręczyciela, tzw. żyranta. Jeśli raty są spłacane regularnie, żyrant stoi jakby nieco z boku, nie musi być nawet informowany o postępie spłat. Natomiast, gdy pojawiają się opóźnienia, kredytodawca ma obowiązek poinformować poręczyciela o rodzaju kłopotów i przypomnieć mu, że gdy kredytobiorca nie spłaca kredytu, to obowiązek jego uregulowania spoczywa na żyrancie. Dobrze jest więc zadbać, by bank miał zawsze nasze aktualne dane adresowe, dzięki czemu informacja o opóźnieniach szybko do nas dotrze, będziemy mogli porozmawiać z osobą, której poręczyliśmy kredyt, zorientować się dlaczego nie spłaca go regularnie.
Po śmierci kredytobiorcy wierzyciel ma prawo dochodzenia roszczeń od spadkobierców zmarłego, jak i poręczyciela. Ten drugi nie ma przy tym możliwości powołać się na ograniczenie swojej odpowiedzialności za dług. Co więcej, gdyby i on umarł, to kredytodawca może rozpocząć postępowanie zmierzające do stwierdzenia nabycia po nim spadku i ustalenia spadkobierców, którzy przejmą obowiązki wynikające z udzielonego poręczenia.
Dodajmy przy tym, że w przypadku śmierci kredytobiorcy żyrant nie jest całkowicie „bezbronny”. Ma on bowiem prawo wystąpić z roszczeniem regresowym wobec głównego pożyczkobiorcy, a po jego śmierci od jego spadkobierców.
Zasady dziedziczenia
Jeszcze inaczej sytuacja wygląda po śmierci jedynego kredytobiorcy. Wówczas obowiązek spłaty zobowiązania przechodzi na jego spadkobierców. Wynika to z przepisów kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi dziedziczeniu podlegają nie tylko aktywa (majątek), ale i pasywa (długi, zobowiązania). To, czy rzeczywiście będziemy musieli spłacić kredyt pozostawiony przez zmarłego zależy od konkretnej sytuacji, oświadczenia jakie złożymy w trakcie przeprowadzonego postępowania spadkowego.
Zacznijmy od stwierdzenia, że spadkobiercą możemy zostać w wyniku wskazania nas do dziedziczenia w testamencie (tzw. rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci) lub w drodze dziedziczenia ustawowego wynikającego z przepisów kodeksu cywilnego. Trzeba tu od razu zaznaczyć, że w przypadku, gdy testament zostanie uznany za nieważny lub wymienione w nim osoby nie chcą lub nie mogą przyjąć spadku, to automatycznie mają zastosowanie reguły dziedziczenia ustawowego.
Przepisy jasno mówią kto i w jakiej części dziedziczy po zmarłym. Przede wszystkim są to jego małżonek i potomstwo. W dalszej kolejności wymienieni są rodzice, rodzeństwo, wnuki, a później siostrzeńcy i bratankowie. Gdyby spadek miał przypaść małoletniemu, który nie ma zdolności do czynności prawnych, to jego interesy są reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych, czyli głównie rodziców, ewentualnie inne osoby wskazane przez sąd. Możliwe też jest, by majątek zmarłego został przekazany na rzecz gminy lub skarbu państwa.
Czy zawsze trzeba spłacać długi zmarłego?
Odpowiedź na to pytanie uzależniona jest od zachowania spadkobiercy w toku postepowania spadkowego. Jego indywidualna decyzja w żaden sposób nie rzutuje na sytuację innych spadkobierców. Każdy z nich może przyjąć lub odrzucić spadek w całości w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o otwarciu postępowania spadkowego. Dodajmy, że nie ma możliwości wybrania tego, co chciałoby się dziedziczyć z przysługującej nam puli. Każda decyzja dotyczy przyjęcia lub odrzucenia spadku w całości.
Mając świadomość, że zmarły pozostawił zobowiązania, których wartość przekracza majątek lub podejrzewając, że mogą istnieć długi, które nie zostały dotąd ujawnione, należy odrzucić spadek. Jest to decyzja nieodwołalna, można ją zmienić tylko po udowodnieniu, że była podjęta pod wpływem groźby lub błędu.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku trzeba złożyć w ciągu 6 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy lub od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o jego zgonie. Należy to zrobić przed ustnie lub pisemnie sądem rejonowym dla swojego miejsca zamieszkania (nie spadkodawcy) lub przed notariuszem. Po odrzuceniu spadku komornik ani windykator nie mogą domagać się od nas spłaty długów zmarłego, nawet przy bardzo bliskim pokrewieństwie.
Dodajmy, że po odrzuceniu spadku przechodzi on na naszych spadkobierców, np. niepełnoletnie dzieci. Chcąc, by i one nie musiały się przejmować długami zmarłego, trzeba w ich imieniu złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, ale musi to być poprzedzone uzyskaniem zgody sądu na takie działanie. Wniosek w tej sprawie składa się w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich sądu właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka. Po jej otrzymaniu należy postępować tak, jak przy odrzucaniu spadku przez siebie.
Dodajmy przy tym, że w myśl prawa niepełnoletni co do zasady zawsze dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza.
Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza
Jeśli we wspomnianym okresie 6 miesięcy przed sądem lub notariuszem nie złożymy oświadczenia o odrzuceniu spadku to przyjmuje się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Tym samym spadkobierca otrzymuje majątek zmarłego, jak i przejmuje jego długi do wysokości odziedziczonych aktywów. W tej opcji koniecznie trzeba poprosić w sądzie rejonowym o wykonanie spisu inwentarza, by dowiedzieć się, jaka była wartość majątku zmarłego i kwota jego zobowiązań. Nic nie ryzykujemy, gdyż gdyby te drugie były wyższe, to nie ma konieczności dopłaty brakującej kwoty. Możemy tylko zyskać, bo nadwyżka nad długami trafi w nasze ręce.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest domyślnym sposobem dziedziczenia i chroni także przed koniecznością spłaty z własnego majątku zobowiązań, które zostaną ujawnione w przyszłości a będą przekraczały wartość odziedziczonych aktywów. Udowodnienie różnicy będzie znacznie łatwiejsze, gdy będziemy posiadali wspomniany spis inwentarza.
Rozmowy z wierzycielem
W przypadku odziedziczenia niespłaconego kredytu trzeba jak najszybciej skontaktować się z bankiem i podjąć rozmowy nt. dalszego postępowania. Możliwa jest sytuacja, że bank zażąda natychmiastowej spłaty pozostałej części kredytu, co może oznaczać konieczność sprzedaży kredytowanej nieruchomości przez pozostałego przy życiu małżonka. Gdyby uzyskane w ten sposób pieniądze nie wystarczyły na uregulowanie zobowiązania, to będzie on musiał sięgnąć po inne składniki majątku, by spłacić kredyt.
Na szczęście tak drastyczne sytuacje należą do rzadkości. Banki na ogół są elastyczne, rozumieją że spadkobierca znalazł się w zupełnie nowej dla niego sytuacji, do której nie był w żaden sposób przygotowany i umożliwiają dokonanie cesji umowy kredytowej. Wyrozumiałość ma jednak pewne granice, którą jest zbadanie zdolności i wiarygodności kredytowej spadkobiercy, któremu przypadł niespłacony kredyt.
Zaciągając kredyt samodzielnie i chcąc uchronić bliskich przed ewentualnymi kłopotami, należy zapytać kredytodawcę o obowiązujące u niego procedury w takiej sytuacji. Można to zrobić w trakcie poszukiwania oferty, jak i już po podpisaniu umowy kredytowej. Poznanie zasad jakimi kieruje się dany kredytodawca może być ważnym elementem oceny warunków kredytu albo impulsem do pomyślenia nad możliwościami zabezpieczenia bliskich przed koniecznością spłaty kredytu, np. poprzez wykupienie ubezpieczenia. Wybierając polisę trzeba dokładnie sprawdzić, w jakich sytuacjach ubezpieczyciel przekaże bankowi pieniądze, czy spłaci całą pozostałą kwotę czy tylko jej część, jakie są wyłączenia odpowiedzialności, czyli sytuacje, gdy ubezpieczenie nie zadziała (np. samobójstwo kredytobiorcy, jego śmierć w wypadku spowodowanym pod wpływem alkoholu).
Formą ochrony bliskich może być też nadpłacanie kredytu, gdy tylko jest to możliwe. Stanowisko banku wobec spadkobiercy, któremu pozostała do spłaty znaczna kwota będzie z pewnością inne niż wobec tego, którego odziedziczony kredyt jest niewielki.
Indywidualna decyzja
Decyzję o przyjęciu spadku należy podejmować tylko w sytuacji, gdy mamy pewność, że zmarły nie pozostawił żadnych długów, także takich, które mogłyby być ujawnione w przeszłości. Jeśli istnieją znaczne zobowiązania po zmarłym, dobrze jest odrzucić spadek w całości. Przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że możemy zachować rodzinny dom, różne pamiątki itp. po zmarłym, ale mamy obowiązek zaspokoić roszczenia wierzycieli do wartości odziedziczonego majątku.
